લોગ વિચાર.કોમ
ભારતીય સિનેમાના દિગ્ગજ અભિનેતા, નિર્દેશક અને દેશભક્તિની ફિલ્મોના પ્રતીક ગણાતા મનોજ કુમારનું આજે ૮૭ વર્ષની વયે નિધન થયું છે. મુંબઈની કોકિલાબેન ધીરુભાઈ અંબાણી હોસ્પિટલમાં લાંબા સમયથી સારવાર હેઠળ રહેલા મનોજ કુમારે આજે સવારે અંતિમ શ્વાસ લીધા. તેમના નિધનથી બોલિવૂડ અને લાખો ચાહકોમાં શોકનું મોજું ફરી વળ્યું છે. ‘ભારત કુમાર’ તરીકે પ્રખ્યાત મનોજ કુમારે પોતાની ફિલ્મો દ્વારા દેશભક્તિનો અલખ જગાવ્યો અને ભારતીય સિનેમામાં અમર સ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું. તેમના પાર્થિવ દેહને સરકારી સન્માન સાથે આજે સાંજે મુંબઈના શિવાજી પાર્ક ખાતે અંતિમ વિદાય આપવામાં આવશે.
જીવનની સફર: એબટાબાદથી બોલિવૂડ સુધી
મનોજ કુમારનો જન્મ ૨૪ જુલાઈ, ૧૯૩૭ના રોજ પાકિસ્તાનના એબટાબાદ (તત્કાલીન નોર્થ-વેસ્ટ ફ્રન્ટિયર પ્રોવિન્સ)માં હરિકૃષ્ણ ગિરિ ગોસ્વામી તરીકે થયો હતો. તેઓ પંજાબી હિન્દુ બ્રાહ્મણ પરિવારમાંથી આવતા હતા. ૧૯૪૭માં દેશના ભાગલા વખતે, જ્યારે તેઓ માત્ર ૧૦ વર્ષના હતા, ત્યારે તેમનો પરિવાર ભારત આવ્યો અને દિલ્હીમાં સ્થાયી થયો. શરૂઆતમાં તેઓ વિજય નગર અને કિંગ્સવે કેમ્પમાં શરણાર્થી તરીકે રહ્યા, બાદમાં નવી દિલ્હીના પટેલ નગરમાં સ્થિર થયા. દિલ્હી યુનિવર્સિટીની હિન્દુ કોલેજમાંથી સ્નાતકની પદવી મેળવ્યા બાદ તેમણે ફિલ્મ ઉદ્યોગમાં પ્રવેશવાનું નક્કી કર્યું.
મનોજ કુમાર દિલીપ કુમારના મોટા ચાહક હતા અને તેમનું નામ ‘મનોજ કુમાર’ પણ દિલીપ કુમારની ફિલ્મ ‘શબનમ’ (૧૯૪૯)ના પાત્ર પરથી પ્રેરિત થઈને રાખવામાં આવ્યું હતું. તેમની કારકિર્દીની શરૂઆત ૧૯૫૭માં ફિલ્મ ‘ફેશન’થી થઈ, જેમાં તેમણે નાનું પાત્ર ભજવ્યું. પરંતુ ૧૯૬૦માં ‘કાંચ કી ગુડિયા’માં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવીને તેમણે પોતાની છાપ ઊભી કરી. ત્યારબાદ ૧૯૬૫માં આવેલી ‘શહીદ’એ તેમને ખરી ઓળખ અપાવી, જેમાં તેમણે શહીદ ભગતસિંહનું પાત્ર ભજવ્યું હતું.
દેશભક્તિનો પર્યાય બનેલી ફિલ્મો
મનોજ કુમારે પોતાની ફિલ્મો દ્વારા દેશભક્તિની ભાવનાને સિનેમાના પડદે જીવંત કરી. તેમની સૌથી પ્રખ્યાત ફિલ્મ ‘ઉપકાર’ (૧૯૬૭)એ તેમને ‘ભારત કુમાર’નું બિરુદ અપાવ્યું. આ ફિલ્મનું ગીત ‘મેરે દેશ કી ધરતી, સોના ઉગલે, ઉગલે હીરે મોતી’ આજે પણ દરેક ભારતીયના હૃદયમાં ગુંજે છે. આ ફિલ્મની પ્રેરણા તેમને તત્કાલીન વડાપ્રધાન લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીના સૂત્ર ‘જય જવાન, જય કિસાન’થી મળી હતી. ‘ઉપકાર’ની સફળતા બાદ તેમણે દેશભક્તિ આધારિત ફિલ્મોની શ્રેણી શરૂ કરી.
આ ઉપરાંત ‘હરિયાલી ઔર રાસ્તા’, ‘હિમાલય કી ગોદ મેં’, ‘દો બદન’, ‘પથ્થર કે સનમ’, ‘નીલ કમલ’ જેવી ફિલ્મોએ પણ તેમની વૈવિધ્યતા દર્શાવી. તેમણે અભિનય ઉપરાંત નિર્દેશન અને લેખનમાં પણ યોગદાન આપ્યું, જેના માટે તેમને ઘણા પુરસ્કારો મળ્યા.
પુરસ્કારો અને સન્માન
મનોજ કુમારના યોગદાનને ભારત સરકારે પણ માન્યતા આપી. તેમને ૧૯૯૨માં ‘પદ્મશ્રી’ અને ૨૦૧૫માં ભારતીય સિનેમાનો સર્વોચ્ચ સન્માન ‘દાદાસાહેબ ફાળકે એવોર્ડ’ એનાયત કરવામાં આવ્યો. આ ઉપરાંત તેમણે સાત ફિલ્મફેર એવોર્ડ્સ સહિત અનેક રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારો પણ પ્રાપ્ત કર્યા. તેમની ફિલ્મોની દેશભક્તિની ભાવનાએ તેમને દર્શકોના હૃદયમાં અમર બનાવ્યા.
અંગત જીવન અને પરિવાર
મનોજ કુમારે શોભા ગોસ્વામી સાથે લગ્ન કર્યા હતા, જેમની સાથે તેમનું જીવન ખૂબ જ નિકટનું અને પ્રેમભર્યું રહ્યું. આ દંપતીને બે પુત્રો છે - વિશાલ કુમાર અને કુણાલ કુમાર. વિશાલે થોડા સમય માટે ફિલ્મોમાં કામ કર્યું, પરંતુ બાદમાં તે ફિલ્મી દુનિયાથી દૂર થઈ ગયો. કુણાલે પણ ફિલ્મોમાં નાની ભૂમિકાઓ ભજવી, પરંતુ તે પણ મુખ્ય પ્રવાહથી અલગ રહ્યો. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી મનોજ કુમાર ફિલ્મી દુનિયાથી દૂર રહી પોતાનો સમય પરિવાર સાથે વિતાવતા હતા.
તેમના પરિવારે જણાવ્યું કે, “તેઓ લાંબા સમયથી અસ્વસ્થ હતા અને છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓથી તેમનું સ્વાસ્થ્ય સતત બગડી રહ્યું હતું. તેમણે અંત સુધી હિંમતથી લડત આપી, પરંતુ આખરે ભગવાનની ઇચ્છા સામે હારી ગયા.”
બોલિવૂડ અને સમાજની શ્રદ્ધાંજલિ
મનોજ કુમારના નિધનના સમાચારે બોલિવૂડને સ્તબ્ધ કરી દીધું છે. અભિનેતા અનુપમ ખેરે સોશિયલ મીડિયા પર લખ્યું, “મનોજ કુમારજી એક સાચા દેશભક્ત અને મહાન કલાકાર હતા. તેમની ફિલ્મો દરેક ભારતીય માટે પ્રેરણાસ્ત્રોત છે. ઓમ શાંતિ.” ફિલ્મ નિર્માતા કરણ જોહરે શોક વ્યક્ત કરતાં કહ્યું, “તેમનું યોગદાન ભારતીય સિનેમાને હંમેશા ગૌરવ અપાવશે.”
X પર ચાહકોએ પણ તેમના પ્રત્યે શ્રદ્ધાંજલિ આપતાં લખ્યું: “દેશપ્રેમને સિનેમાના પડદે ઉતારનાર મહાન અભિનેતા મનોજ કુમારના નિધનના સમાચાર દુઃખદ છે. તેમની યાદગાર ફિલ્મો હંમેશા જીવંત રહેશે.”
અંતિમ વિદાય અને અમર વારસો
મનોજ કુમારના પાર્થિવ દેહને આજે સાંજે મુંબઈના શિવાજી પાર્ક ખાતે સરકારી સન્માન સાથે અંતિમ વિદાય આપવામાં આવશે. આ પ્રસંગે ફિલ્મ જગતની અનેક હસ્તીઓ તેમજ રાજકીય નેતાઓ હાજર રહેવાની શક્યતા છે. તેમની ફિલ્મો દેશભક્તિ અને સામાજિક જાગૃતિનું પ્રતીક બની રહી છે. તેમનું નિધન ભારતીય સિનેમા માટે એક અપૂરણીય ખોટ છે, પરંતુ તેમની કળા અને વિચારો આવનારી પેઢીઓને પ્રેરણા આપતા રહેશે.
‘ભારત કુમાર’ની આ અંતિમ સલામ દરેક ભારતીયના હૃદયમાં કાયમ ગુંજતી રહેશે. ૐ શાંતિ.